به مناسبت 17 مرداد روز خبرنگار

                                                                              بایدها و نبایدهای خبرنگاری

                                                                                                                                                 محمدرضا نوذریان

    نیک می دانیم که پروردگار متعال ، انسان ، این اشرف مخلوقات خود را با ماهیّتی اجتماعی آفریده است. اجتماعی بودن انسان ، ویژگی ها و نیازهایی را برای او به دنبال می آورد که توجّه کافی به آن ها ، فرآیندهای جدیدی را ضروری می سازد. براین اساس ، شاید به راحتی بتوان ادّعا کرد که از گذشته های  دور ،هنگامی که بشر به تدریج ، گرد هم آمدن برای زندگی گروهی را تجربه نمود ، کم کم ، نیاز به اطّلاع یافتن از وضعیّت زندگی عمومی هم نوعان و نیز ارتباط برقرار کردن با آنان ، به رفتاری دایمی در زندگی آدمی تبدیل شد و همه ی آنانی که سهمی در برقراری این روابط و پایدار نگه داشتن آن ها داشتند نقشی مشابه نقش خبرنگاران کنونی ایفا نمودند.

  باید پذیرفت امروزه ، خبر به بخشی از زندگی مردم تبدیل شده و به تبع آن حرفه ی خبرنگاری نیز از اعتبار بیش تری برخوردار گردیده است بنابراین هر خبرنگار به عنوان کسی که  با احساس مسوولیّت اجتماعی  ، برای  به دست‌آوردن خبرهای  اتّفاقات مهمّ و اثرگذار در زندگی مردم و اعلام آن با استفاده از رسانه تلاش می کند،  باید متوجّه باشد صداقت و راست گویی یکی از بایدهای اصلی و بسیار حیاتی در کار خبری است چراکه هرگونه دروغ پردازی خواسته و یا ناخواسته  ممکن است جامعه را بی جهت با چالش های بزرگی روبه رو سازد و یا با تضییع حقوق افراد ، بی انصافی ، بی عدالتی و کم رنگ شدن ارزش ها را گسترش دهد. بنابراین خبرنگار واقعی باید بکوشد خبرهایی که در اختیار مخاطبان می‌گذارد صحیح و عاری از هرگونه تحریف و اافزودنی های نادرست باشند تا بتواند سرمایه ی بزرگ رضای خداوند و اعتماد مردم را  به دست آورد که به قول فردوسی :

« خنک در جهان مرد برتر منش                                                    که پاکی و شرمست پیرامنش

چو جانش تنش را نگهبان بود                                                          همه زندگانیش آسان بود

 بماند بدو رادی و راستی                                                                نکوبد در کژّی و کاستی »

اهمّیّت راست گویی ، زمانی بهتر نمایان می شود که دقّت کنیم این مهمّ یکی از ارزش های اساسی در دین مبین اسلام است تا جایی که ، در قرآن مجید از جمله آموزه های نهفته در آیه ی 87 سوره ی مبارک نساء « … وَمَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللّهِ حَدِیثاً ، و چه کسی از خدا راست گو تراست » و یا بخش پایانی آیه ی 122 همان سوره « وَمَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللّهِ قِیلاً ، وچه کسی از خدا راست گو تر است » راست گویی از اوصاف حضرت حقّ به شمار رفته است . این خصلت ارزشمند ازروشن ترین خصایص پیامبران هم می باشد وهمه می دانیم  راست گویی و درست کاری در وجود مبارک پیامبر گرامی اسلام ( ص ) تااندازه ای بود که حتّی در سال های قبل از بعثت ، مردم به ایشان لقب « امین » داده بودند. آیاتی مانندآیه ی 41 سوره ی مبارک مریم « وَاذْکُرْ فِی الْکِتَابِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّهُ کَانَ صِدِّیقاً نَّبِیّاً ، ابراهیم را در کتاب (قرآن) بیان کن که اوبسیار راست گوو نبی بود » ، آیه های 54 «وَاذْکُرْ فِی الْکِتَابِ إِسْمَاعِیلَ إِنَّهُ کَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَکَانَ رَسُولاً نَّبِیّاً  ، اسماعیل را در کتاب(قرآن) بیان کن که او در وعده هایش صادق و راست بود و رسول و نبی بود » و 56 همان سوره ی شریف «وَاذْکُرْ فِی الْکِتَابِ إِدْرِیسَ إِنَّهُ کَانَ صِدِّیقاً نَّبِیّاً  ، ادریس را در کتاب(قرآن) بیان کن که او بسیارراست گو و نبی بود »  هم حکایت از پای بندی عملی انبیا و فرستادگان خداوند به این مهمّ دارند.

پروردگار عالمیان در کنار تاکید به راست گویی و درست کاری ، از یک سو ، نتیجه و در حقیقت پاداش مزیّن شدن به این ویژگی ها را  در قسمت هایی از کتاب هدایت مانند بخشی از آیه ی 24 سوره ی احزاب « لِیَجْزِیَ اللَّهُ الصَّادِقِینَ بِصِدْقِهِمْ … تا خداوند صادقان را به خاطر صدقشان پاداش دهد … » ویا درقسمتی از آیه ی 119  سوره ی مبارک مائده  « … هَذَا یَوْمُ یَنفَعُ الصَّادِقِینَ صِدْقُهُمْ … ، امروز، روزی است که راستی راست گویان به آنان نفع و سود می رساند… » بیان فرموده و از سوی دیگر در مواردی مثلاً در  آیه ی سوم سوره ی زمر« … إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی مَنْ هُوَ کَاذِبٌ کَفَّارٌ ، در حقیقت، خدا کسی را که دروغ پرداز کفر پیشه است، هدایت نمی کند » عاقبت رفتار مخالف با صداقت ، یعنی ناراستی و دروغ گویی را به انسان ها گوشزد نموده و حتّی در آیه ی  222 سوره ی شعرا «تَنَزَّلُ عَلَی کُلِّ أَفَّاکٍ أَثِیمٍ » از این نکته ی قابل تامّل که شیاطین بر هر دروغ‌زن گناه‌کاری فرود می آیند پرده برداشته است .

بر اساس آنچه که اشاره شد و نیز با تامّلی در آیه ی ششم سوره ی حجرات « یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإ فَتَبَیَّنُوا أَنْ تُصِیبُوا قَوْماً بِجَهالَة فَتُصْبِحُوا عَلى ما فَعَلْتُمْ نادِمِینَ ، اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد اگر فاسقى برايتان خبرى آورد نيك وارسى كنيد مبادا به نادانى گروهى را آسيب برسانيد و [بعد] از آنچه كرده‏ايد پشيمان شويد » وارسی خبرهای نقل شده  از زبان فاسقان را صراحتاً فرمان داده  می توان نتیجه گرفت یکی از وظایف دریافت کنندگان خبر اعمّ از خبرنگار و  کاربران هم ، راستی آزمایی اطّلاعات دریافت شده باشد .

برای خبرنگار واقعی ، بایدها و نبایدهای دیگری نیز وجوددارند طوری که وی در کنار توجّه به مرزهای ااخلاقی و رعایت اخلاق حرفه ای ، باید وسعت اندیشه و دارایی های علمی تا حدّی که بتواند از جایگاه یک کارشناس به مسائل نگاه کند و این نگاه ، در کارهایش اثر بگذارد و به دنبال آن ، مخاطبانش با علاقه مندی خبرهای او را دنبال کنند داشته باشد. همراه با این بایدها ، ظرایفی چون بی باکی ، توانایی تشخیص ارزش های خبری  که بعضا (به مقتضای زمان ، مکان و شاخص هایی مانند آن ها ) در تغییرند و  آشنایی با اصول درست نویسی ، خبرنگار را در جریان سازی سازنده در جامعه و اثربخشی  در افکار عمومی یاری خواهند کرد .

  نامیده شدن  17 مرداد به عنوان روز خبرنگار  فرصتی برای اندیشیدن بیش تر درباره این مقوله ی گسترده است . امروز کاربران فهیم  انتظار دارند کار خبرنگاران و رسانه ها با استانداردهای لازم همراه باشد و تردیدی نیست غفلت از این انتظار از آسیب های تهدید کننده ی حرفه ی خبرنگاری خواهد شد .